2e Daalsebuurt e.o.

De oudste buurt binnen de wijk Ondiep is de 2e Daalsebuurt, genaamd na de 1000 jaar oude weg 2e Daalsedijk de oorspronkelijke verbinding tussen Utrecht en Amsterdam. Deze is in opdracht van Napoleon in 1812 vervangen door de kaarsrechte bestrate weg, de huidige Amsterdamsestraatweg, die onderdeel vormde van Route Imperial nr.2 van Parijs naar Amsterdam. De eerste bebouwing in de wijk verrees uiteraard langs de Amsterdamsestraatweg. Rondom 1890 werden de eerste smalle zijstraten aangelegd en bebouwd: Fabriekstraat, Dirkje Mariastraat, Anjelierstraat, Veldstraat, Concordiastraat. Het particuliere woningbouw voor namelijk te werkers van de Nederlandse Spoorwegen zette zich voort tot ca 1920, toen de 2e Daalsebuurt tot de Papaverstraat volgebouwd was.

 

Watertoren

Snel volgde de bebouwing van de buurt rondom de Egelantierstraat, deze was anders van opzet en volgde het voorbeeld van de Engelse tuinsteden. In deze buurt werd tussen 1916-1918 de Watertoren gebouwd voor de gemeentelijke watervoorziening. Dit  huidige rijksmonument is gebouwd in Amsterdamseschool stijl en is een van de weinige herkenbare iconen op de Amsterdamsestraatweg, die behouden werd.

 

Kartuizerklooster

De buurt Ondiep was van oorsprong een typische Utrechtse volkswijk. De Gemeente Utrecht kocht in 1905 het grondgebied van het Kartuizerklooster aan. In 1906 werd de Openbare School aan het Ondiep gebouwd. Daarna blijft het enige tijd stil. De Gemeente heeft een probleem met het uitbesteden van de bouw aan particulieren woningbouwbedrijven en kan kennelijk niet genoeg initiatieven genereren. Dit is voor een belangrijk deel te wijten aan het feit dat enerzijds hoge eisen werden gesteld aan de kwaliteit van de woningen, terwijl anderzijds de kosten binnen de perken gehouden moeten worden.

 

Het Kleine Wijk

De eerste planschetsen worden door de Gemeenteraad in 1911 aangenomen onder de titel ‘De Kleine Woningwijk’. De grond is gekocht en het stratenpatroon, inclusief riolering wordt aangelegd. In het Witte Wijk wordt vanaf 1915 door diverse woningbouwbedrijven gebouwd, onder andere de 26 woningen door Woningbouwvereniging Ondiep. Deze vereniging wordt in 1911 opgericht en dient haar eerste plannen in. Het duurt enkele jaren voordat definitief kan worden begonnen.

Kennelijk gezien de geschetste problematiek neemt de Gemeente de verdere projectontwikkeling zelf ter hand. De definitieve bouwtekeningen van Het Kleine Wijk dateren uit 1916: diverse typen huizen waaronder ook winkelpanden zijn ontworpen om diverse doelgroepen te kunnen bedienen.

De bouwtekeningen van de Roëll- en Heringastraat en de Buitenring dateren uit 1919. De huizen passen volledig in het totaalontwerp, hoewel de huizen aan de Roëll- en Heringastraat gemiddeld iets groter zijn.

De gemeente neemt verder initiatieven om de wijk van scholen te voorzien: Mariëndaal (1918), de Rijks Winterlandbouwschool aan het van Beuningenplein (1915), de Rietendakschool (1923). Andere gebouwen die kenmerkend zijn voor de wijk zijn de Watertoren (1916) en de drukkerij Lumax (1916) de Noorderkerk(1923).

Van de tuindorpen in Noordwest Utrecht neemt de ‘Kleine Woningenwijk’ een bijzondere plaats in vanwege de ouderdom. Rond 1915 gebouwd, maar in de planvorming veel ouder (voor 1911).

In de tweede plaats is het bijzonder omdat het om een van de oudste Utrechtse stadsuitbreidingen sinds de middeleeuwen gaat. In de derde plaats is die uitbreiding vrijwel volledig in handen is geweest van de stad Utrecht. De andere tuindorpen werden (later) ontwikkeld en gebouwd dankzij particulier initiatief (DEMKA) en kenden vaak ook een politieke of religieuze kleur (Sint Jozef). Ook de reden om te bouwen was anders: voor de bedrijven was het bittere noodzaak om hun personeel te huisvesten, in Ondiep werden vooral bewoners van de stad gehuisvest.

 

Berlage

De ruimtelijke structuur van de buurt werd aangelegd in de jaren twintig op basis van een plan door de bekende (steden)bouwkundige Berlage en de Utrechtse ambtenaar L.P Holsboer. Voor de vermindering van de verkeersdruk op de Amsterdamsestraatweg hebben ze een parallel patroon van hoofdstraten bedacht, de zogenaamde Stemvork, ook wel de As van Berlage genoemd. Door de Stemvork ontstond een nieuwe hoofdverbinding via Laan van Chartroise en Royaards van Hamkade met het centrum van de stad. Naast woningbouw verrezen langs de Stemvork onder meer de huidige sportvelden van D.H.S.C. en de Rietendakschool.

 

Woonschool

Naast de gemeentelijke woningbouw heeft de gemeente ook een bijzondere woonvorm in Ondiep geïntroduceerd, de zgn., woonschool. In woonscholen werden voornamelijk “asociale“bewoners gehuisvest, die elders hun huur niet konden betalen door werkloosheid of alcoholproblemen. De doel was, om deze bewoners te begeleiden en “heropvoeden” zo dat ze later weer zelfstandig konden wonen.  In 1923 werd de Framboosstraat en vier zijstraten gebouwd. Het complex Ondiep XII was slechts toegankelijk door een poort, die de (Tweede) Hooipoort werd genoemd, naar de gelijknamige poort in Wijk C. Een andere woonschool werd gebouwd op de Antonieplein in de buurt van de Hoogstraat. Het was een woonschool maar van toezicht kwam weinig terecht. Na de Tweede Wereldoorlog bleken de omstandigheden in het buurtje zodanig slecht dat het onder toezicht werd gesteld van de Stichting Volkswoningen maar de reputatie van de buurt bleef slecht. De stichting werd in 1975 opgeheven en de huizen werden vervangen door nieuwbouw.

 

Sociale huur

De wijk Ondiep telt ruim 6.331 woningen en tot in de jaren 50 is er gebouwd. Verreweg de meeste woningen in de buurt Ondiep en Hoogstraat (65-67%) zijn sociale huurwoningen. Dit is heel anders in de 2e Daalsebuurt waar de sociale huurwoningen maar 22% van de woningvoorraad bedragen. In de buurt rondom de Egelantierstraat is het 38%. Veel lager dan de stadsgemiddelde.

 

Stadsvernieuwing

Al sinds jaren zeventig werden de slechte woningen in Ondiep vernieuwd en verbeterd. De stadsvernieuwing is gestart in de huizen in het bezit van de gemeente. Rondom millennium werden de woningen in particulier bezit met behulp van de gemeente grootschalig verbeterd. Vanaf 2005 worden in Ondiep de slechte woningen opnieuw aangepakt. Uitgangspunt bij de aanpak was de visienota Ondiep, Dorp in de stad. Opgesteld door gemeente, Mitros en bewoners hebben op diverse momenten hun mening er over kenbaar gemaakt.

In de uitvoering zijn er woningen gesloopt aan de Ondiep-zuidzijde en de Joan Roëllstraat, De Kleine Wijk, Fruitbuurt Zuid en delen van de Fruitbuurt Noord. De Bomenbuurt, delen van de Fruitbuurt Noord, Witte Wijk, Laan van Engelswier en de Buitenring zijn gerenoveerd en voorzien van isolatie. Bestaande huurwoningen worden verkocht bij mutatie. Aan de Laan van Chartroise en de Omloop staan nog boven- en benedenwoningen, die mogelijk nog worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw.

Medio 2017 is Ondiep aan het veranderen; er staan betere (koop- en sociale) woningen en er zijn nieuwe bewoners ingestroomd en oude bewoners teruggekeerd.

De recente transformatie van het 11 ha grote terrein bij de 2e Daalsedijk zal ongetwijfeld bijdragen aan verdere opwaardering van de wijk. De toekomstige nieuwbouw van honderden eengezinswoningen en de herinrichting van het industriële erfgoed van NS als hotspots doen de vastgoedprijzen nu al hard stijgen. Samen leven in “Ondiep, Dorp in de stad”.

 

Mei 2017